Na stronie Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w wykazie prac legislacyjnych zaplanowanych na IV kwartał 2021 r. opublikowano projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa tzw. sygnalistach (numer UC101). Jakich zmian w prawie należy się spodziewać na zakończenie 2021 roku?
Na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji opublikowany został projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa (tzw. sygnalistów) wraz z uzasadnieniem. Przepisy nie przewidują żadnego okresu przejściowego dla podmiotów zatrudniających więcej niż 249 pracowników, co oznacza, że projekt może bardzo szybko stać się obowiązującym prawem. Prezentujemy wybrane zagadnienia, które znalazły się w projekcie.
Obowiązek implementacji:
Ustawa ma implementować do polskiego porządku prawnego dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz. Urz. UE L 305 z 26.11.2019, str. 17 oraz Dz. Urz. UE L 347 z 20.10.2020, str. 1), czyli tzw. dyrektywę o sygnalistach, której termin wdrożenia upływa 17 grudnia 2021 roku i może szybko stać się obowiązującym prawem.
Cel:
Celem przepisów jest wdrożenie do polskiego porządku prawnego przepisów dotyczących ochrony tzw. sygnalistów (ang. whistblower), czyli osób zgłaszających nieprawidłowości i naruszenia prawa w interesie publicznym. Projektowana ustawa określa tryb zgłaszania naruszeń i podejmowania w związku z tym określonych działań następczych przez pracodawców i organy publiczne. Przepisy mają za zadanie przeciwdziałać i zwalczać praktyki korupcyjne oraz wszelkie inne działania sprzeczne z prawem oraz chronić podmioty, które dokonują zgłoszeń nieprawidłowości.
Zakres ustawy:
Dyrektywa obejmuje zgłoszenia dotyczące naruszeń przepisów w następujących dziedzinach:
• Zamówienia publiczne
Usługi, produkty i rynki finansowe
Bezpieczeństwo produktów,
• Bezpieczeństwo transportu
Ochrona środowiska
Ochrona radiologiczna i bezpieczeństwo jądrowe
• Bezpieczeństwo żywności, pasz i zwierząt
Zdrowie publiczne
Ochrona konsumentów
Ochrona prywatności i danych osobowych
• Bezpieczeństwo sieci i systemów informatycznych
Naruszenia mające wpływ na interesy Unii Europejskiej
Naruszenia rynku wewnętrznego, w tym ochrona konkurencji, pomocy państwa
Od kiedy i kogo dotyczy?
• Przepisom ustawy od momentu wejścia w życie ustawy podlegać będą podmioty sektora publicznego, a także te z sektora prywatnego, które zatrudniają co najmniej 250 pracowników.
• Podmioty sektora prywatnego zatrudniające co najmniej 50 pracowników będą podlegać ustawie od dnia 17 grudnia 2023 r.
Kto może zostać sygnalistą?
Projekt ustawy zakłada, że sygnalistą może być wyłącznie osoba fizyczna, która zostaje objęta ochroną, gdy dokonuje zgłoszenia:
• w związku z wykonywaną pracą,
• ma uzasadnione podstawy by sądzić, że informacje są prawdziwe,
• informacje są objęte zakresem Dyrektywy UE nr 2019/1937 z dnia z dnia 23 października 2019 r.,
• motywy jej działania nie mają znaczenia,
• spełnia wymóg dokonania zgłoszenia wewnętrznego albo zewnętrznego lub ujawnienia publicznego.
Weźmy pod uwagę, że przewidziane w projekcie ustawy gwarancje i środki prawne będą przysługiwały sygnaliście, którym może zostać osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę lub na podstawie umowy cywilnoprawnej, a także wykonawcą, podwykonawcą lub dostawcą oraz inną osobą zgłaszającą informacje o naruszeniach w kontekście związanym z pracą, jak akcjonariusze i wspólnicy oraz członkowie organów osoby prawnej. Ochroną będą również objęte osoby dokonujące zgłoszenia, których stosunek pracy ustał lub dopiero ma zostać nawiązany, w przypadku, gdy informacje na temat naruszenia uzyskano w trakcie procesu rekrutacyjnego.
Warunkiem otrzymania statusu sygnalisty i uprawnień z tego wynikających będzie dokonanie przez sygnalistę zgłoszenia zgodnie z zasadami wynikającymi z ustawy tj. dokonania w pierwszej kolejności zgłoszenia wewnętrznego.
Podstawowe założenia zmian:
Istotą rozwiązań przyjętych w projekcie jest objęcie ochroną osób dokonujących zgłoszenia lub ujawnienia informacji lub uzasadnionych podejrzeń naruszenia prawa, które uzyskały informacje na temat naruszenia w kontekście związanym z pracą w sektorze prywatnym lub publicznym.
Szczegółowe rozwiązania:
Wśród proponowanych rozwiązań szczegółowych przewidziano m.in.:
1) Ustanowienie kanałów dokonywania zgłoszeń przez sygnalistę. Zgłoszenia naruszenia prawa można dokonać za pomocą:
a) wewnętrznych kanałów zgłoszeń utworzonych przez pomioty prywatne i publiczne,
b) zewnętrznych kanałów zgłoszeń do odpowiednich organów publicznych,
c) ujawnienia publicznego,
2) wyznaczenie bezstronnej osoby lub działu do działań następczych,
3) Rzecznik Praw Obywatelskich będzie organem uprawnionym do przyjęcia zgłoszenia zewnętrznego,
4) prowadzenie działań następczych,
5) zapewnienie dostępności informacji nt. procedur zgłaszania nieprawidłowości,
6) prowadzenie rejestru zgłoszeń,
7) zapewnienie ochrony tożsamości sygnalisty.
Wyłączenie odpowiedzialności wobec sygnalisty:
Sygnalista nie odpowiada, gdy pozyskał informację zgodnie z prawem lub np. kopiuje dokumenty, do których ma dostęp i wynosi je z firmy wbrew klauzulom umownym. W związku z dokonywanym zgłoszeniem sygnalista nie odpowiada też za szkody i nie można wobec niego wszcząć postępowania dyscyplinarnego.
Podsumowanie:
Projektowana ustawa ma wejść w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. Oznacza to, że projekt może szybko stać się obowiązującym prawem. Ustawodawca nie przewidział jednak żadnego okresu przejściowego, dlatego rekomendujemy, aby podmioty zatrudniające więcej niż 249 osób traktowały tę kwestię, jako priorytetową i jak najszybciej podjęły prace wdrożeniowe.
Źródła:
• Projekt ustawy z dnia 18 października 2021 r. o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa (numer UC101).